Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
7.2.1 Vorming van rangtelwoorden
Rangtelwoorden worden meestal gevormd op basis van het hoofdtelwoord, met behulp van het achtervoegsel -de of -ste:
Deze vormen worden soms ook wel synthetische rangtelwoorden genoemd (Meyer 2019): ze bestaan uit een combinatie van een hoofdtelwoord en een achtervoegsel (-de of -ste). Daarnaast wordt dan de term analytisch (of syntactisch) rangtelwoord gebruikt voor een hoofdtelwoord in een constructie als pagina vier.
1atwee-de
bvier-de
ctwintig-ste
dhonderdzesenzeventig-ste
etweehonderdveertien-de
fhoeveel-ste
Van alle bepaalde hoofdtelwoorden is zo een rangtelwoord te maken. Alleen één en beide zijn hierop een uitzondering: met één correspondeert het rangtelwoord eerste, en beide heeft geen corresponderend rangtelwoord.
Bij de onbepaalde hoofdtelwoorden zijn de mogelijkheden beperkter. Alleen van hoeveel, zoveel en tig vooral in NN: informeel Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten, vooral in het Nederlandse Nederlands en vooral in het informele taalgebruik. kunnen rangtelwoorden gevormd worden: hoeveelste, zoveelste en tigste vooral in NN: informeel Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten, vooral in het Nederlandse Nederlands en vooral in het informele taalgebruik. . Daarnaast zijn er de onbepaalde rangtelwoorden middelste, laatste en voorlaatste die niet corresponderen met een onbepaald hoofdtelwoord.
Verder lezen
Vorming van bepaalde rangtelwoorden
De bepaalde rangtelwoorden worden gevormd door toevoeging van het achtervoegsel -de of -ste aan een bepaald hoofdtelwoord.
De telwoorden nul, twee, vier t/m zeven en negen t/m negentien krijgen het suffix -de toegevoegd:
Zie Sleeman (2017: 15) voor regionale variatie in het gebruik van de achtervoegsels -de en -ste bij rangtelwoorden onder de twintig. Zo komen in West- en Oost-Vlaamse dialecten de vormen zevenste, negenste, tienste, elfste en twaalfste voor.
2Afgelopen jaar ging de prijs voor de vijfde keer naar Lionel Messi.
3Abraham Lincoln was de zestiende president van de Verenigde Staten.
Het rangtelwoord voor een/één is eerste.
Het rangtelwoord eerste: suppletie
Verdieping
Het rangtelwoord eerste: suppletie
In het Nederlands is er een aparte vorm voor het rangtelwoord voor één, dit wil zeggen een vorm die niet via de normale regel (+ -de/-ste) gevormd wordt, het is immers niet eende of eenste, maar eerste. Ook in andere talen is er voor het rangtelwoord voor één vaak een aparte vorm – dit wordt ook wel suppletie genoemd –, bijvoorbeeld in het Engels one vs. first, in het Duits ein/eins vs. erste, in het Frans un vs. premier. Volgens Hurford (1987) en Veselinova (1997) heeft deze suppletie te maken met oudere fases in de ontwikkeling van talen, waarin er nog geen ordinaal systeem (i.e. een systeem van rangtelwoorden) voorhanden was.
Het rangtelwoord derde wordt gevormd op basis van de allomorf van drie, namelijk der-, die ook in dertien en dertig voorkomt.
De vorm driede komt wel regelmatig voor in het taalgebruik van kinderen die de rangtelwoorden nog aan het verwerven zijn; zie hiervoor Meyer (2019).
Acht en de rangtelwoorden boven de twintig worden gevormd met het suffix -ste (4-5):
4Interpol noemt wedstrijdvervalsing "de grootste bedreiging voor de sport in de eenentwintigste eeuw".
5Hij staat op het punt om zijn vijfentachtigste verjaardag te vieren.
6Binnenkort verwachten we de duizendste bezoeker.
Uitzondering hierop zijn samengestelde telwoorden (boven de honderd) waarvan het laatste deel een telwoord is dat -de krijgt (namelijk twee, drie (der-), vier t/m zeven en negen t/m negentien):
7Met licht knikkende knieën stapte ik uit op de honderdentiende verdieping.
8Raúl speelde zijn zevenhonderdelfde officiële wedstrijd voor Real.
Naast honderd(en)een is zowel honderd(en)eerste als honderd(en)eende mogelijk.
Daarnaast komt ook honderd(en)eenste wel voor; zie ook Barbiers (2007: 862).
 Hetzelfde geldt voor duizend (en) een met duizend (en) eerste / duizend (en) eende. De vormen met eerste zijn evenwel het meest gebruikelijk.
9Vrijdag, op de honderdeneerste dag van de formatie, eindigde de wachttijd voor de fracties.
10Mevrouw Meijer viert op 5 augustus haar honderdeneende verjaardag.
Internet  geraadpleegd op 23-09-2023
Het eventuele gebruik van -en- (bijv. eenentwintigste, duizend en tiende) volgt dat van het bepaalde hoofdtelwoord waarvan het rangtelwoord is afgeleid.
Van het bepaalde hoofdtelwoord beide kan geen rangtelwoord gevormd worden.
Tabel 1. Voorbeelden van de bepaalde rangtelwoorden van het Nederlands
Hoofdtelwoord Rangtelwoord
0 nul nul-de
Vooral gebruikt bij rekenkundige bewerkingen, bijvoorbeeld de nulde macht.
1 een eer-ste
2 twee twee-de
3 drie der-de
4 vier vier-de
5 vijf vijf-de
6 zes zes-de
7 zeven zeven-de
8 acht acht-ste
9 negen negen-de
10 tien tien-de
11 elf elf-de
12 twaalf twaalf-de
13 dertien dertien-de
14 veertien veertien-de
15 vijftien vijftien-de
16 zestien zestien-de
17 zeventien zeventien-de
18 achttien achttien-de
19 negentien negentien-de
20 twintig twintig-ste
21 eenentwintig eenentwintig-ste
100 honderd honderd-ste
101 honderd(en)een honderd(en)eer-ste/honderd(en)een-de
102 honderd(en)twee honderd(en)twee-de
1000 duizend duizend-ste
1 000 000 miljoen miljoen-ste
1 000 000 000 miljard miljard-ste
Vorming van onbepaalde rangtelwoorden
Alle onbepaalde rangtelwoorden worden gevormd met het suffix -ste. De woorden laatste, voorlaatste en middelste duiden een relatieve plaats aan in een reeks en beschouwen we daarom als onbepaalde rangtelwoorden. Ze corresponderen niet met een hoofdtelwoord.
Sommige bronnen beschouwen laatste als een bepaald rangtelwoord; zie Taalportaal . Hierin wordt ook vermeld dat laatste en eerste eigenlijk superlatieven zijn en, net als andere superlatieven, vooraf kunnen worden gegaan door het versterkende voorvoegsel aller-, zoals in de allereerste dag en het allerlaatste snoepje.
 Ook het vragende hoeveelste en het verwijzende zoveelste geven ‘bij benadering’ een plaats aan in een reeks. In informeel taalgebruik wordt ook wel tigste gebruikt. De overige onbepaalde hoofdtelwoorden (o.a. enkele, ettelijke, verscheidene, talloze) hebben geen vorm die dienst doet als rangtelwoord.
11Het aandeel is de laatste jaren sterk gestegen.
12De ex-wereldkampioen gaf zich pas in de voorlaatste ronde gewonnen.
13Zij is de middelste uit een gezin van drie kinderen.
14Je hoeveelste rum-cola is dat, Onno?
15De triatleet was het zoveelste geval in een lange rij epogebruikers.
16'Heb je even voor mij' schalde voor de tigste keer uit de boxen. vooral in NN: informeel Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten, vooral in het Nederlandse Nederlands en vooral in het informele taalgebruik.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Kathy Rys november 2023
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 7,../../data/archief/ans2/e-ans/07/body.html;
    Interessante links
    vorming rangtelwoord