In het algemeen staat de negatie zo vroeg mogelijk in de zin. Als een zin een onbepaalde zelfstandignaamwoordgroep (met een of zonder lidwoord) of een andere onbepaalde uitdrukking (bijvoorbeeld ooit of ergens) bevat, dan wordt de negatie daarop uitgedrukt (wat resulteert in nooit en nergens). Zo zijn de (b)-voorbeelden hieronder de (meest neutrale) ontkenningen van de (a)-voorbeelden erboven:

Deze voorkeur voor negatieve zinsdelen betekent niet dat de combinatie van niet plus het onbepaald lidwoord een of een ander onbepaald woord zoals iemand of ergens helemaal onmogelijk is: naast (4b) is ook (5) een manier om de ontkenning van (4a) uit te drukken:

De keuze voor een bijzondere vorm (niet ergens in plaats van nergens) brengt vaak echter wel een bijzondere betekenis teweeg: (5) is alleen te interpreteren als een geval van radicale ontkenning, waarmee een suggestie of vooronderstelling dat ik mijn fiets ergens heb laten staan van de hand gewezen wordt. Op vergelijkbare wijze ligt bij (6), waarin de negatie wordt uitgedrukt met niet in plaats van met niemand zoals in (1b), een bijzondere interpretatie (er is één specifiek persoon die het niet op mijn fiets voorzien heeft) voor de hand:

Er zijn nog andere, deels niet goed begrepen, factoren die een rol spelen bij de keuze tussen geen (enzovoort) of niet plus een: geen is bijvoorbeeld in het algemeen niet mogelijk als de onbepaalde zelfstandignaamwoordgroep deel is van een voorzetselconstituent, of als die een specifieke lezing heeft:

Soms kan een zin op verschillende manieren negatief gemaakt worden, in andere gevallen is er maar één mogelijkheid, in weer andere gevallen corresponderen verschillende manieren van uitdrukken met verschillende betekenissen. Beide varianten (die met niet en die met geen) zijn bijvoorbeeld mogelijk bij zelfstandignaamwoordgroepen met een categoriale lezing (10), en NPs met een nadere bepaling (11):

De regel is dus dat negatie in het algemeen zo vroeg mogelijk wordt uitgedrukt, en niet een soort van laatste uitweg vormt. Dat is evenwel niet helemaal correct in het licht van de volgende observaties:

• het element niet is gebruikelijker bij een onbepaalde naamwoordelijke groep naarmate die een uitvoeriger bepaling bevat:
  12a*Er is niet een verschil.uitgesloten

  bEr is niet een verschil dat de moeite waard is.
• De vorm niet is verplicht als het ontkende element een meervoudig lijdend voorwerp is op de eerste zinsplaats, of een stofnaam:
  13a*Geen bloemen verkopen ze hier.uitgesloten

  bBloemen verkopen ze hier niet.
  14a*Geen limonade lusten de kinderen.uitgesloten

  bLimonade lusten de kinderen niet.
• Op vaste uitdrukkingen na, treffen we zelden geen aan in voorzetseluitdrukkingen:
  15a*Hij houdt van geen kaas.uitgesloten

  bHij houdt niet van kaas.
  16aZe is zich van geen kwaad bewust.

  bHij is met geen zeven paarden zijn bed uit te krijgen.

In België komt geen soms ook voor in voorzetselgroepen, een gebruik dat in Nederland beperkt is tot vaste uitdrukkingen (zie hierboven). De status van het verschijnsel in het Belgisch-Nederlands is onduidelijk.

Onbepaalde zelfstandige naamwoordgroepen met enkel(e) hebben hun eigen systematiek. Ze kunnen bijvoorbeeld gemakkelijker in voorzetselgroepen voorkomen:

Iets vergelijkbaars geldt wellicht ook voor zelfstandige naamwoordgroepen met ander(e), vergelijk:

Verplaatsen en integreren met 29.5? [we laten hem hier staan]In vraagzinnen correspondeert verschil in uitdrukken van de negatie in het algemeen met betekenisverschil. De negatie kan bij ja/nee-vragen immers een afwijkende functie hebben: bevat de vraag een ontkennend woord, dan ontkent de spreker of schrijver daarmee in veel gevallen niet de inhoud van de zin, maar geeft hij juist te kennen dat hijzelf denkt of vermoedt, dat wat hij vraagt in werkelijkheid het geval is.

Zie hiervoor ook 29.3.2 Negatie en zinstype.

Met de vraag Is dat geen groot verschil? geeft de spreker of schrijver aan, dat hijzelf van mening is dat het juist wel een groot verschil is. Bevat de vraag nu een onbeklemtoond ontkennend woord, dan wordt daarmee geanticipeerd op een bevestigend antwoord. De spreker of schrijver denkt dat ook de hoorder of lezer van mening zal zijn dat het een groot verschil is. Bevat de vraag een beklemtoond ontkennend woord, dan anticipeert de spreker of schrijver juist op een ontkennend antwoord. Hij gaat ervan uit dat de hoorder of lezer niet zijn mening deelt.

Klooster (2001), Paardekooper (1986), Broekhuis (Taalportaal) , Zwarts (1981), Leys (2001)Van der Wouden (1988), Seuren (1976), Kraak (1966), Hoeksema (2005)