ANS | 22.2.3.1 De handeling wordt centraal gesteld

22.2.3.1 De handeling wordt centraal gesteld

Verder lezen

Passieve zinnen worden vooral gebruikt in plaats van actieve ter wille van een meer abstracte of objectiverende voorstelling van zaken waarin de handeling of het gebeuren centraal gesteld wordt. Ze komen dan ook veelvuldig voor in betogende teksten (zoals in spraakkunsten, in wetenschappelijke uiteenzettingen, en dergelijke meer) en in ambtelijk en journalistiek taalgebruik (bijv. nieuwsberichten).

Het logisch onderwerp, dat in passieve zinnen in principe als door-bepaling kan optreden, wordt hier gewoonlijk niet uitgedrukt. De passieve zin bevat met name geen door-bepaling in de volgende gevallen:

de handelende persoon (het instrument, de oorzaak) is niet bekend, bijv.:

1In Brussel is vanmorgen een aanslag gepleegd op de plaatselijke vertegenwoordiger van de PLO.

2Plotseling werd de deur met veel geweld opengegooid. (in een verhaal)
vermelding van de handelende persoon (het instrument, de oorzaak) is overbodig omdat uit het verband of uit de situatie voldoende blijkt wie of wat bedoeld is, bijv.:

3(in een winkelsituatie: ) Wordt u al geholpen? (bedoeld is: door één van m'n collega' s)

4Jansen kreeg ontslag bij de hobag zonder dat een reden werd opgegeven. (namelijk door de directie)

5(in een weerbericht: ) Voor morgen zijn er nog meer regen- en hagelbuien voorspeld. (namelijk door de weerkundige dienst)
de handelende persoon wordt bewust weggelaten uit bescheidenheid of beleefdheid (in een actieve zin correspondeert hiermee een actief onderwerp in de eerste persoon), bijv.:

6Hierbij wordt u vriendelijk uitgenodigd op de openingsreceptie van het nieuwe schooljaar.

7U wordt verzocht de uitgang aan de achterkant van het gebouw te gebruiken.

8Aan dit punt zal verder geen aandacht worden besteed.
de handelende persoon is te omschrijven als 'de mensen', 'men', 'ze', enz., bijv.:

9Diodebuizen worden tegenwoordig haast niet meer gebruikt.

10Er wordt beweerd dat hij om financiële redenen naar het buitenland gegaan is.

In dit geval wordt het passief vaak toegepast om zinnen met het meer formele men te vermijden. Vergelijk met elkaar:

11aMen neemt tegenwoordig algemeen aan dat Darwins evolutieleer juist is.

bTegenwoordig wordt algemeen aangenomen dat Darwins evolutieleer juist is.

In journalistieke en ambtelijke taal komen frequent soortgelijke zinnen voor waarbij het passief deelwoord voorop staat, op de eerste zinsplaats, bijv.:

12Verwacht wordt dat de minister spoedig zal aftreden.

Zie voor meer voorbeelden [21.3.3.2/2] en [21.3.6.3/2].

Soms is er helemaal geen sprake van een handelende persoon of instantie (zie bijv. 13) of ligt de gedachte daaraan niet erg voor de hand (bijv. 14). In zulke gevallen is een corresponderende actieve zin niet of nauwelijks mogelijk, bijv. naast:

13Bij verhitting wordt water in damp omgezet.

14Tijdens de rellen werden verschillende personen gewond.

In 14 is de betekenis veeleer '(...) raakten gewond' (zie verder [22.4/2]).

Een geïsoleerd geval is de verbinding geboren worden, die voor de hedendaagse taalgebruiker niet als een passieve vorm te beschouwen is:

15Bertolt Brecht werd op 10 februari 1898 in Augsburg geboren.

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen