9.3 Omzetsels circumposities
Voorzetsels staan vóór hun complement
(in de
kamer), achterzetsels staan erachter (de kamer
in), en omzetsels
(circumposities) staan om hun complement
heen, zoals geïllustreerd in (1)-(3); het complement is vrijwel altijd een nominale
constituent.
De meeste circumposities drukken een pad uit. In de zinnen in (1), bijvoorbeeld, beweegt de
referent van het onderwerp zich langs dat pad. Naast dit soort ruimtelijke relaties kunnen
sommige circumposities ook temporele relaties uitdrukken, zoals in (2), of nog andere
relaties, zoals een uitzondering in (3a) of gradatie in (3b).
Verder lezen
In onderstaande subparagrafen gaan we verder in op diverse aspecten van omzetsels:
-
9.3.1 Drie typen omzetsels: Op basis van hun betekenis kunnen we
drie typen omzetsels onderscheiden:
- 9.3.1.1 Locatieve omzetsels tegen ... aan en tussen ... in, die puur een plaats uitdrukken,
- 9.3.1.2 Directionele omzetsels, die een pad aanduiden, zoals die in (1) en (2) hierboven,
- 9.3.1.3 Overige omzetsels, namelijk op … na, bij … na en bij … af, die geen ruimtelijke relatie uitdrukken.
- 9.3.2 Betekenisverschillen tussen omzetsels, achterzetsels en voorzetsels: Omzetsels bestaan uit combinaties van adposities, die vaak ook 'los' voorkomen, als voorzetsel, achterzetsel of partikel. Er zijn soms heel duidelijke, maar soms ook heel subtiele betekenisverschillen tussen omzetsels, voorzetsels en achterzetsels
- 9.3.3 Omzetsels, of voorzetsels en partikels?: Het is de vraag of alle combinaties van adposities in (1)-(3) wel als omzetselconstituenten beschouwd moeten worden. Door de jaren heen in (2a) en op een paar balken na in (3a) staan op de eerste zinsplaats, wat een aanwijzing is dat ze inderdaad constituenten vormen, omzetselconstituenten dus. Maar voor naar zijn auto toe in (1a) is het misschien ook denkbaar dat toe als partikel bij een scheidbaar samengesteld werkwoord toelopen hoort en dat naar zijn auto een voorzetselconstituent is. Een heel aantal gevallen laat zich niet gemakkelijk classificeren als het een of het ander: omzetsels of voorzetsels en partikels?
- 9.3.4 Een overzicht van de omzetsels: Een overzicht van de omzetsels toont meer dan 40 combinaties van adposities die hun complement omsluiten, inclusief gebruiksvoorbeelden en, waar mogelijk, schematische representaties van hun betekenis.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 3.0 | Maaike Beliën | januari 2021 | |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html; |